Άνθρωπος στη Θάλασσα



Προσευχηθείτε, απόψε, ν'αναπαύσει 
να λυπηθεί ο Θεός και ν'αναπαύσει 
το σκάφος τούτο και το πλήρωμά του! 
Νικ.Βρεττάκος, "Το ταξίδι   του 'Ἁρχαγγέλου'"


Στις 25 Μαρτίου του 1992, πέντε αιώνες μετά την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου, έληγε η περιπέτεια του αστροναύτη Κρικάλιεβ, ο οποίος είχε "ξεμείνει" πάνω από έξι μήνες στο Διάστημα. Η περιπέτειά του, αν εξαιρέσουμε τα λιγοστά αναρριπίσματα ευαισθησίας που ρυτίδωσαν στιγμιαία την επιφάνεια της δημοσιογραφικής επικαιρότητας, πέρασε τότε σχεδόν απαρατήρητη. Απαρατήρητη σε σχέση με το μέγεθος της και τη σημασία της. Γιατί δεν αφορούσε απλώς και μόνο τη μοίρα ενός ανθρώπου· αφορούσε, αφορά, τη μοίρα όλων μας: μικρογραφεί την εικόνα ενός ολόκληρου πολιτισμού μπροστά στην ίδια του την εικόνα, τη μεταφυσική του αλαλία την οποία το μεταμοντέρνο ιδίωμα επιχειρεί να εξορκίσει μεταφράζοντάς την ως "διαχείριση της κρίσης". 

"Διαχείριση της κρίσης". Αλλά η διαχείριση προϋποθέτει ερμηνεία και η ερμηνεία κατανόηση. Με τι τρόπο να διαχειριστείς το ακατανόητο που επιβάλλεται ως αυτονόητο; Με τι όρους να κατανοήσεις το παιχνίδι και ποιοί είναι οι παίκτες; Πού παίζεται το παιχνίδι; Ο ανθρώπινος λόγος έχει κατακτήσει το φεγγάρι, αλλά ο φορέας του είναι ήδη ένας περιφερόμενος Κρικάλιεβ, ένα παρατημένο κουφάρι στο Διάστημα, εσαεί μνημείο τω αγνώστω ανθρώπω. Η παλινόστηση του αστροναύτη δεν έγινε ποτέ, γιατί δεν συνοδεύτηκε από μια κάθαρση της καθημερινής ύβρεως, η οποία δεν συνίσταται πλέον στο ίδιο το ωμό "γεγονός"(την αδικία, τη βία, το έγκλημα), όσο στην "ψύχραιμη" αποδοχή του, στην ήρεμη αναγνώριση της "αναγκαιότητάς" του — στην παραίτηση, τελικά, από το "ακραίο" ερώτημα που θα ναρκοθετούσε το ωμό γεγονός: Γ ι α τ ί, δηλαδή, να συμβαίνει  έ τ σ ι  κι όχι αλλιώς;

Δεν έχουμε, όμως, π ο ύ  να πατήσουμε για να μπορούμε να θέτουμε τέτοια ερωτήματα. Δεν τα ρωτάμε πλέον "αυτά". Είτε γιατί φοβούμαστε, είτε γιατί βαριούμαστε τα "ακραία" ερωτήματα. Αλλά να που αυτά, ξαφνικά, "τίθενται"από μόνα τους μέσ'από τους τριγμούς του τέλους ενός κόσμου κωδίκων πάνω στους οποίους στηρίχτηκε κάποτε ό,τι ονομάστηκε ανθρώπινη συμβίωση. Αν τα ακραία ερωτήματα δεν έχουν "νοήμα", αν, δηλαδή, ο άνθρωπος είναι σκουλήκι, τότε τι γυρεύει Εκεί πάνω; Αν δεν είναι σκουλήκι, τότε πώς επιτρέπει να γίνονται αυτά που τ ο υ  γίνονται κάθε μέρα;

Κάποτε η κραυγή "άνθρωπος στη θάλασσα!" υποχρέωνε την κοινότητα ενός καραβιού να επιστρατεύσει όλες τις υλικές και ηθικές δυνάμεις της για να σώσει αυτόν που βρισκόταν σε κίνδυνο. Η επιστράτευση της κοινότητας ήταν ολοκληρωτική, εσωτερική, ενστικτώδης, δηλαδή ανάλογη σε δύναμη και ομόλογη σε ποιότητα προς τα φυσικά στοιχεία που απειλούσαν το κινδυνεύον μέλος της. Γιατί αλίμονο στο σκάφος εκείνο που θα μπορούσε να αδιαφορήσει σε μια τέτοια κραυγή. Θα ήταν ένα σκάφος καταδικασμένο και το ίδιο σε χαμό, ένα σκάφος καταραμένο, άρρωστο, ταμένο του Διαόλου.

Τι συμβαίνει, λοιπόν, στο δικό μας σαστισμένο ταξίδι; Ολόφωτο πλέει το καράβι μας στα κύματα των πνιγμένων που κανείς δεν τους άκουσε ποτέ. Μα αν δεν ξυπνήσουμε στην ώρα μας, θα ξυπνήσουμε αύριο πεθαμένοι-σπασμωδικά, δουλευτάδικα φαντάσματα πάνω σε τούτο το άσκοπο πλεούμενο. Με όλους τους νόμους και τους προφήτες να σαπίζουνε στο αμπάρι. Με την παντιέρα κουρέλι και τη χολέρα να κόβει βόλτες εκεί που ηχούσαν κάποτε τραγούδια. Γιατί παρατήσαμε το τιμόνι στην Αδιαφορία. Γιατί σαϊτέψαμε από ανία το ερημικό πουλί που κάθησε κάποτε στην πρύμη μας.

Αρχαίες ιστορίες, μοντέρνες όμως οι συνέπειες.

-------------------------------
Από το βιβλίο του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, "Άνθρωπος στη Θάλασσα, Συνειρμοί και προκηρύξεις", εκδόσεις ύψιλον/βιβλία, 1995.